Breakpointler ve İzleme Pencereleri

Debug menüsünden Toggle Breakpoint diyerek veya F9 tuşuna basarak BP koyabiliriz, veya var olan BP'i kaldırabiliriz. Genelde menüyü kullanmak yerine ya F9'a tıklarız, ya da iki aşağıda bulunan resimdeki bordo renkli dairenin bulunduğu yere tıklarız, kaldırmak için bordo daireye tekrar tıklarız. Kodumuzun farklı yerlerine birden fazla olacak şekilde BP koyabiliriz. Hepsini kaldırmak için menüde Clear All Breakpoints diyebilir veya Ctrl+Shift+F9 tuşlarına basabiliriz.

Örnek bir BP konmuş satırın görüntüsü aşaıdaki gibidir.

Break moddayken izleme amacıyla, değişkenlerin üzerine gelip onların o anki değerlerini görebilirsiniz, veya izleme(debugging) pencerlerini kullanabilirsiniz.
BP'a denk geldikten sonra izleme dışında bir eylemde bulunmak isterseniz 3 seçeneğiz var:

• Reset tuşu ile durdurmak
• F5 ile tam gaz devam etmek
• F8 ile adım adım ilerlemek(F8 ve türevleri)

NOT:Bu BP'lar sadece ilgili oturum için geçerlidirler, yani dosya ile birlikte kaydolmazlar.
DIKKAT:BP'a denk gelip incelemenizi yaptığınızda kodu durdurmayı tercih ederseniz, dikkat etmeniz gereken bir nokta var. Eğer program girişinde bazı Application propertylerine(DisplayAlerts gibi) False atadıysanız bunları tekrar True yapmadan durdurmamalısınız. Aksi halde üzücü sonuçlarla karşılaşabilirsiniz.

Adım adım ilerlemek

F8 ile adım adım ilerleme

Normalde bir makroyu çalıştırmak için Standart menü çubuğundan Play butonuna veya F5 tuşuna basarız, böylece kod baştan sona tek seferde çalışmış olur.
Ancak kodumuzun, hangi aşamalardan geçtiğini ve özellikle bir yerde hata alıyorsa tam olarak nerede ve niçin hata aldığını görmek için F8 tuşu ile kodu çalıştırırız. Böylece kodunuz satır satır çalıştırılır ve o ana kadar kodun neler yaptığını, değişkenlerin hangi değerlere sahip olduğunu fareyi değişkenin üzerine gelip bekleterek görebilirsiniz.

Shift+F8 ile prosedürleri atlayarak adım adım ilerleme

Normal F8'le tek farkı, eğer kodumuzda bir satırda bir başka prosedürü çağırıyorsak, bunun içine de girip satır satır ilermelek yerine o prosedürü tamamen çalıştırıp tekrar ana prosedüre dönmemizi sağlar. Alt prosedürün hatasız çalıştığından eminsek bunu kullanırız, böylece onun içinde satır satır ilerleyerek boşuna vakit kaybetmemiş oluruz.

Shift+Ctrl+F8 ile adım adım modundan çıkma

Uzun bir süre bu kombinasyonun amacını tam anlayamamıştım, hatta bu sayfayı ilk yazdığımda bu kombinasyonu gereksiz bulduğumu bile belirtmiştim. Ama bir gün tam da böyle birşeye ihtiyacım oldu. Şöyle ki, bir prosedür içindeyken F8 ile ilerlerken başka bir prosedüre dallandığınızda bazen orada uzun bir döngüye girmiş olabiliyorsunuz ve bir anca önce o prosedürden çıkıp ana prosedüre dönmek ve oradan F8 ile devam etmek istiyorsunuz. İşte böyle bir durumda bu kombinasyon ile o alt preosdürü hızlıca tamamlayıp ilk prosedürede kaldığınız yere gelirsiniz. Şöyle düşünenleriniz olabilir tabi; bunu ana prosedürden alta dallandığım yerin bir satır altına breakpoint koyarak ve F5'e basarak da yapabilirdim. Evet yapabilirsiniz ama bunu en başta yapmanız gerekirdi. Bir de bazen kodunuz o kadar karmaşık olabilir ki, ordan oraya dallanarak gelmişsinizdir, tam olarak nereye breakpoint koyacağınızı bile bilemeyebilisiz. O yüzden en güzeli, bu kombinasyonu çalıştırmaktır.

Ctrl+F8 ile cursorın bulunduğu yere kadar hızlıca ilerleme

Bence bu kombinasyona da gerek yok, onun yerine ilglili yere BP koyun ve F5 yapın, aynı görevi görür. Üstelik BP+F5'in şöyle bir avantajı da var, aynı kodu tekrar çalıştırmanız gerekebilir ve cursor farklı yerdeyse tekrar oraya gelmeye çalışacaksınız, bu da ekstra zaman kaybı demektir. BP'i bi kere koyun ve kontrolleriniz bitene kadar orada kalsın.

Ctrl+F9 ile çalıştırılacak kod kısmını belirlemek

Bu, break moddayken sarı oku mousela taşımaya benzer. Diyelim 5 sayfalık bir kodunuz var. Biliyorsunuzdur ki, kodun üst kısımlarında sorun yok, son paragrafta bi yerde sorun çıkarıyor. Kodun üst kısımlarında F8 ile ilerlediniz, sonraki birkaç sayfalık kodu çalıştırmaya gerek yok diyorsunuz. Şimdi normalde bu kombinasyon olmasaydı fareyle sarı oku 5 sayfa aşağı indirmek gerekirdi, ki bunu deneyin, çok sinir bozucu birşeydir.
Halbuki, bu özellik sayesinde, sarı okun gelmesini istediğim yere bi yere tıklarım ve Ctrl+F9'a (veya debug menüsünde Set Next statement) tıklarım, böylece aradaki kodlar çalışmadan doğrudan bu satıra gelmiş olurum.

Ctrl+F9'dan sonra doğrudan istediğimiz yere geldik.

Tabi burda unutulmaması gereken birşey var; üst kısımlarda F8 ile ilerlerken, aşağıya Ctrl+F9 ile geleceğiniz noktada bir değişken varsa, üst tarafta buna değer atandığı yerleri de F8 ile geçtikten sonra buraya sıçramamız gerekir yoksa istediğiniz sonucu elde edemeyebilirsiniz.

Debug.Print ve Debug.Assert

Debug.Print

Debug.Print ile biraz aşağıda değineceğimiz Immedaite Window'a doğrudan birşeyler yazdırabiliyoruz. Ben genelde şöyle kullanıyorum: Debug.Print ifadesinden hemen sonraki satıra BP koyarım, Immediate Windowa ne yazdığına bakarak testimin sonucunu görürüm, veya testlerimde arka arkaya birşeylerin değerini test edeceksem MsgBox alternatifi olarak kullanırım.
Bunu illa Break modda da kullanmak zorunda değilsiniz, normal bir F5 çalıştırmasında da kullanılabilir.

Burada içinde çok fazla Debug.Print barndıran bir örnek görebilrisiniz.

Debug.Assert

Bir nevi koşullu BP olarak düşünebileceğimiz Assert metodu nerede ve ne zaman kullanılacağı biraz kafa karıştırcı bir metoddur. Kodunuzda bir hata olup olmadığını size önceden söyleyebilecek güce sahiptir. Bunun, bir sonraki bölümde göreceğimiz, hata yakalama ifadeleriyle karıştırılmaması gerekiyor. Hata yakalama blokları; kullanıcı, kodu çalıştırırken bir hata ile karşılaştığında ne yapılması gerektiğini söyler; Assert ise kod tasarlanırken kodu yazana nerde hata olduğunu söyler. Yani kodunuzu çalıştırdığınızda bir yerlerde hata çıkıyor ama bi türlü nerde olduğunu bulamıyorsunuzdur. İşte böyle durumlarda Assert özelliğini baştan tanımlamanız durumunda hatayı kolaylıkla tespit edebilirsiniz. Kullanım şekli şöyledir: Debug.Assert koşul gerçeklenmiyorsa Bu şekilde kullandığımızda VBA'e şunu demiş oluyoruz: Koşul gerçeklenmediğinde Break moda gir. Mesela aşağıdaki örnekte For döngüsü içinde bir yerde yeni sayfa yaratılıyor. Ama biz 5'ten fazla sayfa olsun istemiyoruz. Kodumuz bize bir şekilde 5ten fazla sayfa üretirse o anda Break moda girmiş olur ve biz de duruma müdahale ederiz.

                             
                                        Debug.Assert Sheets.Count <=5

                                        For i=1 to x
                                           'çeşitli kodlar
                                            Sheets.Add
                                           'çeşitli kodlar
                                        Next i

                            
                        

Bir diğer pratik kullanımı da bir döngüde hızlıca belli bi yere kadar ilerlemek ve hatayı son bölümde incelemek olabilir. Mesela aşağıdaki kodu çalıştırdığınız aktif sayfa 1000 satırlık bir veri içeriyor olsun. Son satırda bi hata alıyorsunuz, F8 ile tek tek gitmek isteseniz 999 kere F8 yapmanız lazım, bunun yerine Debug.Assert ActiveCell.Row < 1000 diyip F5 yaparak hızlıca 999. satıra geliriz.

                            
                                    Sub pagebreak()
                                        [a2].Select
                                        ActiveWindow.View = xlPageBreakPreview
                                        ActiveSheet.VPageBreaks(1).DragOff Direction:=xlToRight, RegionIndex:=1
                                        Do Until IsEmpty(ActiveCell.Offset(1, 0))
                                            Debug.Assert ActiveCell.Row < 1000
                                            ActiveCell.Offset(1, 0).Select
                                            If ActiveCell.Value <> ActiveCell.Offset(-1, 0).Value Then
                                                Set ActiveSheet.HPageBreaks(2).Location = ActiveCell
                                            End If
                                        Loop
                                    End Sub       

                            
                        

Debug.Assert False Workbook_Open eventi gibi dosya henüz açık olmadığı için manuel kontrolü ele alamadığınız veya Worksheet_Change eventi gibi manuel debugging başlatamadığınız veya bir şekilde kodun bir yerine geldiğinde durmasını ve beklemeye geçmesini istediğiniz durumlarda kodun başlangıcında kontrolü ele almak isteyebilirsiniz. Bunu breakpointlerle de yapabilirsiniz ancak breakpointler dosya kapandığı zaman kaybolurlar. Bu breakpointleri tekrar tekrar oluşturmak istmeiyorsanız işte bu tür durumlarda Debug.Assert'ün bu özel halini kullanabilirsiniz. Bu şekilde ilgili bu satıra gelindiği anda durur ve sizi bekler, bundan sonra F8 ile ilerleyebilirsiniz.
Debug.Assert kullanımı konusunda daha geniş bilgiyi burada bulabilirsiniz.

3 adet izleme pencresi bulunuyor.

• Immediate Window
• Locals Window
• Watch Window

Bunlardan en çok kullanılan dolayısıyla ana izleme penceresi ünvanı verebileceğimiz pencere Immediate Window'dur. Sırayla inceleyelim.

Immediate Window

Ctrl+G tuş kombinasyonu veya View meünsünden Immediate Window butonu ile aktive edebilirsiniz.

Bununla neler yapabilriz?

• F8 ile adım adım ilerlerken bu pencereyi açıp o an bir değerin ne olduğunu görebiliriz
• Bir kod çalıştırabiliriz
• Application seviyesinde bazı özellikleri sorgulayabiliriz.

Birkaç örnekle bakalım.
Mesela aşağıdaki kodda döngüde birkaç kez ilerledikten sonra i'nin hangi değere ait olduğunu sorgulamak için Immediate Window'a "?i" yazıp Enter'a bastım. Gördüğünüz gibi bir değişkenin değerinin ne olduğunu sorgulamak(bilgi öğrenmek) için başına ? işaret koyup Entera basarız.

Bu sefer Application seviyesinde bir kod yazalım. Dikkat edin F8 ile giderken yapmıyorum bunu, hatta bir makro içinde bile yapmıyorum. Yine bilgi öğrenmek istediğim için başına ? koyuyorum. Öğrendiğim bilgi de XLSTART klasörünün yeridir.

Şimdi ise sorgulama yapmak yerine bir kod çalıştıralım ve bu kod yine Application seviyesinde olsun.

Gördüğünüz gibi ilk olarak Enableevents özelliğine False değerini atadım, hemen arkasından da ? koyarak bu özelliğin durumunu öğrendim. Bu arada bazen geçici olarak bu ve bununu gibi özelliklere bir değer atamanız gerekecek, bunun için bi prosedür yaratıp içine bu kodu yazmaktansa bu pencereyi kullanabilirsiniz.
Son olarak da bi kodun içinde olalım olmayalım farketmez, daha normal(değişken içermemesi kaydıyla) bir kod çalıştıralım.

Bunu yazp Enter'a basınca bi mesaj kutusu çıkacaktır.

Locals Window

Local penceresi, kodunuz üzerinde F8 ile tek tek ilerlerken o anda değişkenlerin değerini ayrı ayrı görebileceğiniz bir penceredir. Bu bizi aslında birsürü Debug.Print yazmaktan veya değişkenlerin üzerine gelip bekleyerek pop-up kutucuk ile değişkenlerin değerini tek tek görmee zahmetinden kurataran bir araçtır.
Bu pencrede local değişkenlerin değerini ve UserForm seviyesindeki tanımlanmış değişkenlerin değerini görebiliyoruz. Modül seviyesindeki değişkenler için Watch penceresine bakarız.
Aşağıdaki pencerede ad değişkenine volkan değeri, i değişkenine de 1 değeri atanmış durumda. Kelime değişkenine ise henüz bir atama olmadığı için Empty görünmektedir. Ayrıca farkettiyseniz değişkenlerin tiplerini de görmekteyiz. İlk iki değişken deklare edilmediği için Variant tipindedir, ama aldıkları değer itibarıyle String ve Integer değer tutmaktadırlar.

Watch Window

Bu pencere ile Modül seviyesindeki değişkenlerin durumunu görebiliyor, çeşitli koşullar girerek bu koşulların gerçekleşmesi veya girdiğimiz değişkenlerin değeri değiştiğinde kodun Break mod'a girmesini sağlayabiliyoruz.
3 çeşit izleme çeşidi var.

• Watch Expression:Local Window gibi çalışır. Modül seviyesindeki değişiklikler de izlenir.
• Break When Value is True:Verdiğiniz koşul sağlandığında Break moda girer(Bir nevi Debug.Assert görevi görür)
• Break When Value Changes:Verdiğiniz değişkenin değeri değişince break moda girer

Aşağıdaki örnekte i=5 olunca break mod'a girsin demiş olduk. Aynı anda hem Local hem Watch windowu görüyoruz.

Call Stack

Bu pencereyi hiç kullanmadım açıkçası. Görevi, o anda aktif olarak çağrı yapılmış tüm prosedürleri göstermek. İhtiyacınız olmaz düşüncesiyle detaya girmiyorum.