Veritabanı Programlama

<
    Terminoloji

    Veritabanı/Database(VT/DB) işlemlerine geçmeden önce genel terminolojiye hakim olmak, konuları anlamak açısından oldukça faydalı olmaktadır. O yüzden ilk olarak terminoloji ile başlayacağız.

    Kanımca, burdaki terimleri içselleştirmeden ilerlemek sizin VT bağlantılarını tam anlamıyla anlamayacağınızı, ezbere ve copy-paste(internetten veya makro recorderdan) kodları çalışmak zorunda kalacağınızı garantiler. Bu da kodunuzun çirkin ve uzun görünmesine neden olacağı gibi, zamanla “ODBC neydi, neden bunda OLE DB olmuş da ODBC olmamış, bunda neden CommandText de şunda CommandType yazıyor” gibi soruları sormaya başladığınızda sorularınızın cevapsız kalmasına neden olacaktır.

    Terminoloji konusu çok kapsamlı bir konu olmakla birlikte ben buraya özellikle VBA ile doğrudan veya dolaylı alakası olan konuları koymaya çalıştım. İnternette de bol miktarda makale var, ben de bir nevi kendi tecrübelerim ile bu makalelerin derlemesini yaptım diyebilirim, yoksa kendim bir VT uzmanı değilim.

    Genel Terimler

    İlk etapta bu bölümde yazılanlardan genel bir fikir edinmeye çalışın, herşeyi anlamaya çalışmayın, zaten bu konulara aşina değilseniz biraz karmaşık gelebilir. Sonrasında hemen diğer Veritabanı sayfalarına geçin. Ancak veritabanı bağlantıları konusunda deneyim sahibi oldukça bu bölüme gelip bilgilerinizi tazeleyin.

    • COM (Component object model): Programalama dilleri, hatta platformlar arası uyusmazlıkları ortadan kaldırma amacıyla ortaya çıkan bir standarttır. Microsoft(MS)’un teknolojisi değildir.
    • ActiveX: Nesnelerin yaratıldıkları dilden bağımsız olarak birbiriyle etkileşmesini sağlayan MS’a özgü COM teknolojisidir.
    • API (Application Programming Interface): Uygulamaların birbiriyle anlaşmasını sağlayan program paketleri.
    • OLE: MS’un bir uygulmasında bir başka MS uygulamasının içeriğini gösterebilme teknolojisi. Ör: Exceldeki bir grafiği Word içine kopyalayabilirsiniz. Ve bu Word dosyasını birisi açtığında bilgisayarında Excel yüklü olmasa bile sorunsuz açılır. Bu da bir COM türüdür.
    • MDAC: Microsoft'un MDAC (Microsoft Data Access Components) adı verilen teknolojileriyle programlama dillerinden VT bağlantıları yapabilmekteyiz. Bunlar 3 önemli API’yi içerir.
    • ADO, OLE DB, ODBC: Bu konuda o kadar çok araştırma yaptım ki, bunları spesifik olarak tanımlayan bir ifade bulamadım. Bunlar için farklı yerlerde API, Model, Standart, Teknoloji gibi isimler kullanılmaktadır. Her ne kadar MSDN sitesi bu 3’ünü aynı kategori içinde ele aldıysa ben araştırmalardan edindiğim izlenime göre bunları Data Sağlayıcıları ve Erişim Arayüzleri olarak iki sınıfta ele alacağım, zira bu 3 terime yapacağım eklemeler de olacak.
    Veri Sağlayıcılar

    Bir veritabanı üzerinde data okuma, yazma veya güncelleme gibi işlemlerin yapılabilmesi için bu kaynaklara ulaşılması gerekmektedir. Veritabanı yönetim sistemlerine erişim yapabilmek için iki temel yöntem bulunur: ODBC ve OLE DB.

    ODBC (Open Database Connectivity)

    MS’un veritabanlarına programlama dillerinden erişmek için ortaya attığı standarttır ancak sonunda bir endüstri standardı olmuştur. Neredeyse tüm VT şirketleri kendi ürünlerine ait ODBC driverı(sürücüsü) geliştirmektedirler.

    ODBC, uygulamaların veritabanlarına erişimini sağlayan bir arayüz oluşturur. Driverlar aracılığı ile uygulama ve veritabanı arasında köprü oluştururlar. Driverlar SQL komutlarını veritabanına iletir ve sonuç kümesini döndürür.

    ODBC ile sadece ilişkisel veritabanı(verinin satır ve sütunlar şeklinde tutulduğu) erişim sağlanır. Oracle, SQL Server, DB2, MySql, Access gibi. Bu yüzden iletişim için yanlızca SQL metni kullanır.

    Bununla birlikte ODBC’yi doğrudan VBA ile temasa sokamıyoruz, çünkü low level(alt seviye) bileşenleri var. Onun yerine onu sarıp sarmalayıp dokunabilir hale getiren arayüzlerle(DAO gibi) dokunabiliyoruz, ki buna birazdan gelicez.

    ODBC dünyasında akış şöyledir: Uygulama(Ör:VBA)--> SQL-->DAO-->ODBC-->Veritabanı

    OLEDB (Object Linking and Embedding Database)

    OLE DB, ODBC’den sonra gelmiştir. MS’un ODBC’ye şekil verip onu ActiveX modeline soktuğu standarttır. COM tabanlıdır. Her tür veritabanınaına erişim için tasarlanmıştır. Yani hem relational(ilişkisel) hem de non-relational(ilişkisel olmayan) veritabanlarından veri çekebilemtekdir. Non-relational’a örnek olarak Email sistemlerini, Text dosyalarını, Excel dosyalarını verebiliriz.

    ODBC’de driver ne ise OLE DB’de provider odur. Yani veriye providerlar aracılığı ile ulaşılır. OLE DB ayrıca ODBC’ye bir köprü de atarak, ODBC driverlarının da kullanımını sağlar. Provider listesinde “OLE DB provider for ODBC Driver” olarak görünen şey budur. Amacı, ODBC ile ADO’yu konuşturmaktır. Çünkü az önce söylediğimiz gibi ODBC normalde sadece DAO(sözkonusu uygulama VBA ise) ile konuşuyor. Neden ADO ile konuşmak istediğine az sonra geleceğiz.

    OLEDB, iletişim için SQL dışında da teknikler kullanır(XML gibi). Outlooktaki belli kişilerden gelen mailleri filtreleme işlemi de OLEDB ile yapılıyor.

    ODBC’den farklı olarak, OLE DB’yi doğrudan kullanabilmekle birlikte genelde VBA ile doğrudan temasa sokamıyoruz, çünkü bunun da ODBC gibi low level bileşenleri var. Onun yerine onu sarıp sarmalayıp dokunabilir hale getiren arayüzlerle(ADO) VBA’ye iletişme sokuyoruz, ki buna birazdan gelicez.

    OLEDB dünyasında akış şöyledir: Uygulama(Ör:VBA)-->SQL/XML/v.s -->ADO-->OLE DB-->Veritabanı(RDBMS veya nonRDBMS)

    NOT: Bir ara MS’un ODBC’yi desteklemeyi durduracağı, tüm geliştirmeyi OLE DB üzerinde yapacağı ve ODBC’nin OLE DB tarafından replace edileceği söyleniyordu ama son zamanlarda(2012’den beri) rüzgar tersine esmeye başladı, ODBC tekrar gözde oldu. En büyük sebep de performans olarak gösteriliyor. Gelecekte ne olacağını öngörmek zor.

    Erişim Arayüzleri (API’ler)

    Bu kısımda da yukardakilerden çok da ayrılamayan ama mantık olarak birbiriyle daha ilişkili olan diğer terimlere, API’lere, bakacağız. Bunların hepsi birbiriyle ilişkili, ancak daha çok “ODBC vs OLE DB” ile “ADO vs DAO” karşılaştırmaları yapıldığı için ben de böyle bir gruplama yaptım. Yoksa hem yukarda kısmen gördüğünüz hem de birazdan göreceğiniz gibi ADO ile OLE DB de oldukça örtüşen kavramlar.

    VBA’de veri erişim arayüzü olarak 3 teknoloji bizlere sunulmuş durumda. Veri erişim arayüzü ne demek? Veriye erişim için bir nesne modelinin hazırlanmış olması demek. VBA de nesneye dayalı programlamayı desteklediği için bu yöntemlerle veriye erişiriz. Bu 3 teknoloji şunlardır:

    • DAO (Data Access Objects): Yerel veritabanları için (Access gibi) geliştirildi. Hatta Access'e özgüdür bile diyebiliriz. ODBC ile bağlanır. İlk bu çıkmıştır.
    • RDO (Remote Data Objects): Oracle gibi daha büyük çaplı veri tabanları için geliştirildi, DAO’nun hafıza ve yüksek kaynak tüketimi sorunları nedeniyle ortaya çıktı. Biz bunu hiç kullanmayacağız.
    • ADO (ActiveX Data Objects): Sonradan geldi ve her tür VT için kullanılmaya başlandı. MS’un OLE DB teknolojisiyle de etkileşim içinde çalışır. ADO’da DAO’ya göre daha az nesne ama daha çok nesne üyesi (özellik, metod, olay) bulunur.

    Neden 3 ayrı yöntem var diye soracak olursanız teknolojinin sürekli gelişmesini ve müşteri beklentilerindeki değişikliği söyleyebiliriz. Mesela DAO’yu web server üzerinde kullanamıyoruz ancak eski kullanıcıları da üzmemek için eskilere destek sürüyor. Bunların en sonuncusu ve güçlüsü ADO’dur diyebiliriz. O yüzden yeni kodlarımızda mümkünse ADO kullanmalıyız, ancak eski kodları da anlamak adına ve sadece Access içinde kalacaksak DAO’yu da öğrenmekte fayda var.

    Sonraki sayfalarda bunlara detaylı bakacağız, ancak şimdi kısaca bahsetmek istiyorum. Bu arada önemli bir hatırlatma yapmak isterim. Gerek DAO gerek ADO olsun, bunlarda veritabanına linkli bir bağlantı kurmuyoruz, yani datayı refreshlenebilir (sağ tıklayıp Refresh düğmesiyle güncellenebilir) bir şekilde almıyoruz. Bunun yerine veritabanına bağlanıp datayı okuyoruz (Tabi istersek aynı zamanda datayı değiştirebiliyoruz/silebiliyoruz da). Refreshlenebilir data bağlantısı (ki sadece bağlantı kurulur, editleme/silme yapılamaz) için başka teknikler var, onları da sonraki sayfalarda göreceğiz.

    DAO

    Microsoft, DAO’yu, Access'in kullandığı Microsoft JET Database’ine erişim sağlamak için geliştirmiştir. DAO, COM-tabanlı olup ODBC bağlantıları için kullanılır.

    Accessle çalışırken DAO kullanmak daha iyidir diyebiliriz. DAO’nun ADO’ya göre daha çok nesnesi vardır ve Access'e özgüdür demiştik. Bu arada “Accessle çalışırken” ifadesinden kastım Access VBA değil, Excel VBA içinden Access'e bağlanmayı kastediyorum. Aynı şekilde aynı kodlar tabiki Access VBA içinde de kullanılabilir ancak Access VBA için Access nesne modelini bilmek gerekir.

    DAO, akılda Jet DB motoru bulundurularak tasarlandığı için ADO seçenek bile olmamalı diyenler de var. MS tarafından ADO’nun DAO’nun tüm özelliklerini taşıyacak şekilde geliştirileceği söylenmiş ancak bu henüz olmamıştır. Ben şahsen Access'le sadece DAO kullanıyorum, size de bunu öneriyorum. Diğerlerinde ADO kullanıyorum.

    Bununla beraber Access 2007’den itibaren DAO yenilenmiş ve ACEDAO adını almıştır, Jet (Joint Engine Technology) motoru da ACE (Access Connectivity Engine) motoru tarafından replace edilmiştir.

    ADO

    ADO, MS’un sonradan ortaya çıkardığı, veriye erişim için kullanılan COM nesneleri kümesidir. Programlama dili ve OLE DB arasında katman sunar. Bizim kapsamımızda programlama dili VBA oluyor. VBA kodlamacısı olarak bize, veritabanının nasıl ele alındığını bilmeden dataya erişen programlar yazma imkanı verir. SQL bilmeye bile gerek yoktur, bununla beraber SQL komutları da çalıştırılabilir. 4 Collectionu ve 12 nesnesi vardır. Kullanımı basittir. Bu detaylara bilahare değineceğiz.

    Yukarıda belirttiğimiz gibi OLE DB ayrıca ODBC’ye bir köprü de atarak, ODBC driverlarının da kullanımını sağlar. Amacı, ODBC ile ADO’yu konuşturmaktır.

    Kullanım ve Farklar
    • DAO ODBC ile, ADO hem OLE-DB hem wrapper sayesinde ODBC ile çalışır.
    • DAO’da daha çok nesne daha az metod, ADO’da az nesne çok metod bulunur.
    • DAO daha hızlıdır.
    • DAO Access'e özgü, ADO tüm veritabanlarına uygun (Aynı şey ODBC ve OLEDB için geçerli değil. Tamam; VBA ODBC’ye ulaşırken ara katman olarak DAO’yu kullanır ancak bu sadece VBA ve Access ikilisi içindir, başka programlama dillerinden başka DB’lere bağlanılabilir, fakat onlar için ara katmanın ne olduğunu bilmiyorum).
    • DAO web uygulamalarında kullanılmaz, ADO kullanılır.

    Bundan sonraki sayfada DAO ve ADO’yu daha detaylı ele alacağız. Yalnız, bu iki konunun tüm detaylarını ele almayacağız, zira oldukça geniş konular. İşimize yarayan konulara ağırlık verilecek, MIS ağırlıklı bir kişi olarak kullanma ihtimali olan bazı detaylara da girilecek ama kullanma ihtimaliniz olmayan veya çok düşük olan detaylar atlanacaktır. Daha detaylı bir öğrenim için lütfen MSDN veya diğer kaynaklara bakabilirsiniz.

    NOT: "Ben iki ayrı teknolojiyi bilmekle uğraşmayayım sadece tek şeyi bilsem olmaz mı?" diyorsanız, o zaman size önerim direkt ADO’ya bakın.